- Metoda mnożników (Multiplier method)
Jest to najprostsza i najczęściej wykorzystywana w Polsce metoda prowadzenia oszacowań. Służy do ustalenia rozmiarów całej populacji problemowych użytkowników narkotyków (wraz z częścią, która jest „populacją ukrytą”). Polega ona na pozyskaniu liczby problemowych użytkowników narkotyków ze źródeł zastanych (np. rejestry lecznictwa, policji, zgonów) (ang. benchmark). Następnym krokiem jest pozyskanie przelicznika określającego szanse problemowego użytkownika narkotyków na znalezienie się w zbiorach zastanych (czyli np. w lecznictwie), na podstawie którego wylicza się tzw. mnożnik (multiplier) (EMCDDA 2004). Do pozyskania mnożnika muszą być jednak wykorzystane niezależne źródła. Jednym ze sposobów jest wykorzystanie technik nominacyjnych z badań terenowych. W celu lepszego zobrazowania procesu przedstawmy to na hipotetycznym przykładzie oszacowania opartego na danych z lecznictwa. W ramach badań terenowych prosimy o wymienienie (nominowanie) spośród swoich znajomych osób używających regularnie narkotyków oraz pytamy, czy osoby te w ostatnim roku podejmowały próby leczenia stacjonarnego. W wyniku analizy danych stwierdzamy, że 20% (1/5 badanych) spośród nominowanych podjęło leczenie stacjonarne w ostatnim roku. Na podstawie tych danych określamy, że liczba wszystkich problemowych użytkowników narkotyków jest 5 razy większa niż liczba osób przebywających w lecznictwie. To jest właśnie mnożnik. Po przemnożeniu ogólnej liczby leczących się stacjonarnie z powodu narkotyków w danym roku przez otrzymany w wyżej opisany sposób mnożnik, uzyskujemy estymację dotyczącą całości populacji problemowych użytkowników narkotyków. Metoda ta jest określana jako „metoda punktów odniesienia” (benchmark method) (Sierosławski 2005).
- Metoda wielokrotnego połowu (capture-recapture)
Metoda ta wywodzi się z nauk przyrodniczych. Początkowo była wykorzystywana do oszacowania rozmiarów populacji zwierząt na określonym terenie. Zapoczątkował ją ekolog, który chciał obliczyć ilość ryb w jeziorze. W tym celu dokonał pierwszego połowu, po którym oznaczył i policzył wszystkie złowione ryby, a następnie wypuścił je do jeziora. Potem dokonał drugiego połowu, po którym przeliczył oznaczone i nieoznaczone ryby. Następnie obliczył proporcje oznaczonych ryb złowionych w drugim połowie do wielkości połowu. Przy założeniu, że stosunek oznaczonych ryb (np. 5) w drugim połowie do wielkości drugiego połowu (np. 10) jest taki sam jak stosunek złowionych ryb w pierwszym połowie (np. 15) do nie złowionych w ogóle (x), wyliczył w prosty sposób całkowitą liczbę ryb w jeziorze (EMCDDA 2004) (wg wzoru 5/10=15/x: x = 10*15/5: x = 30). Ten prosty model był wykorzystywany do oszacowania rozmiarów problemowego używania narkotyków. Pojawiły się jednak pewne zastrzeżenia. Oszacowanie oparte na dwóch zbiorach zakłada brak związku pomiędzy zbiorami. Jeżeli jednak zależności pomiędzy zbiorami istnieją, może to prowadzić do zniekształcenia wyników estymacji. Przykładowo, jeśli osoby leczące się stacjonarnie z powodu narkotyków znacznie częściej niż inne osoby uzależnione trafiają do rejestrów policyjnych (czyli jeśli bycie w jednym zbiorze podnosi prawdopodobieństwo bycia w drugim), to wyniki naszego oszacowania opartego na tych zbiorach będą zaniżone. Niestety, najczęściej nie jesteśmy w stanie określić zależności pomiędzy zbiorami.
W celu ograniczenia błędów oszacowań opisanych powyżej, stosowana jest najczęściej metoda wielokrotnego połowu z wykorzystaniem trzech lub więcej zbiorów (połowów) oraz modelu logarytmiczno-liniowego.
- MIM (Multivariate Indicator Method)
MIM jest metodą tzw. estymacji syntetycznych (ang. synthetic estimation). Dzięki niej możliwa jest ekstrapolacja na cały kraj wyników kilku estymacji lokalnych. Przy założeniu, że istnieją wskaźniki związane z problemem narkotykowym, które są dostępne dla wszystkich jednostek organizacji terytorialnej całego kraju oraz, że mamy kilka oszacowań lokalnych (zwanych anchor points), jesteśmy w stanie określić relację pomiędzy tymi wskaźnikami a wynikami estymacji. Znając siły tych relacji, możemy oszacować wartości w innych jednostkach organizacji terytorialnej, a przez to także całego kraju. Użyte wskaźniki mogą być bezpośrednio związane z problemowym używaniem narkotyków (np. śmiertelność, aresztowania) lub niezwiązane (np. gęstość zaludnienia czy bezrobocie) (EMCDDA 2004).
Przedstawione metody szacowania, choć w swych podstawowych założeniach są proste, to w praktyce wymagają dużej wiedzy z zakresu statystyki i socjologii. Kluczowa jest jakość danych źródłowych oraz założenia, które należy przyjąć przy tworzeniu estymacji, a które mogą mieć znaczny wpływ na jej wyniki. Słabej jakości źródła danych oraz błędne założenia mogą spowodować znaczne wypaczenie wyników.
